در ادامه سلسله نشست‌های تشکلهای مردم‌نهاد با معاونت‌ها و دفاتر تخصصی سازمان حفاظت محیط زیست، با پیگیری و تسهیلگری اداره‌کل مشارکتهای مردمی و مسؤولیت‌های اجتماعی سازمان، چهارمین جلسه هم‌اندیشی با معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان، در روز یکشنبه؛ ۳ بهمن ۱۴۰۰؛ ساعت ۱۳، با حضور آقای دکتر اکبری، معاون محترم و مدیران دفاتر و کارشناسان معاونت، در محل سالن جلسات معاونت و همزمان به صورت مجازی در اتاق گفتگوی کارگروه تخصصی محیط زیست طبیعی شبکه ملی در پلتفرم بومی اسکای‌روم برگزار شد.
در ابتدای جلسه، دکتر سید ابوالقاسم موسوی، مدیرکل محترم مشارکتهای مردمی سازمان، با اشاره به اهمیت فعالیت تشکلهای محیط زیستی به عنوان تسهیلگران خبره در فرآیند مدیریت امور محیط زیستی کشور، وجود تعامل با آنها را از ملزومات مدیریت مشارکتی این حوزه دانست و مشاوره و تسهیلگری در جهت برنامه‌ریزی مناسب فعالیت آنها را از وظایف سازمان برشمرد. وی همچنین هدف این جلسه را بررسی زمینه‌های مشارکت و همکاری تشکلها با معاونت محیط زیست طبیعی عنوان نمود.
در ادامه، محمد الموتی، دبیر شورای هماهنگی شبکه تشکلهای مردم‌نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور، ضمن تشکر از برگزاری این جلسه، به بیان برخی از ضرورت‌های تعامل با تشکلهای مردم‌نهاد تخصصی پرداخت؛ وی با اشاره به این نکته که محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی ما، همواره با بیشترین آسیب مواجه است؛ از تحریم گرفته تا تحول و پیشرفت، همواره اولین حوزه‌ای که تحت تأثیر مستقیم تخریبی قرار می‌گیرد، محیط زیست طبیعی است؛ در مورد اثر تحریم‌ها بر محیط زیست و منابع طبیعی کشور، قبلا بسیار گفتیم ولی نکته قابل توجه در این روزها این است که ما متأسفانه به دلیل عدم برخورداری از ابتکار و خلاقیت در ایجاد مشاغل، بار توسعه و پیشرفت و ایجاد شغل را کاملا بر شانه محیط زیست و منابع طبیعی قرار داده‌ایم و در این دولت هم ادامه همان تفکر خام‌فروشی و تعرض به منابع طبیعی برای طرحهای توسعه‌ای، با نامهای زیبایی مثل پیشرفت و کارآفرینی و حتی در قالب طرح‌هایی که در ظاهر به دنبال ایجاد معیشت پایدار هستند را شاهد هستیم؛ که امیدواریم به سمت اصلاح این رویه حرکت کنیم؛
دبیر شبکه تشکلهای محیط زیست و منابع طبیعی کشور، برگزاری نشست‌های هدفمند برای شناسایی زمینه‌های همکاری و کمک به پیشبرد اهداف مشترک میان سازمان و تشکلهای مردم‌نهاد را یکی از راهکارهای اولیه برای شروع همکاری عنوان نمود و با اشاره به موضوع محوری جلسات پیشین، یعنی کمک به تدوین یک دستورالعمل یا شیوه‌نامه جامع برای مدیریت مشارکتی مناطق، گزارشی کوتاه از جلسات پیشین ارائه داد: با توجه به نظرات اعضاء در جلسات قبلی، اشکالات و ضعف‌های برنامه‌های جامع حفاظت مشارکتی احصاء شده بود و سپس مقرر شد کارگروه تشکلهای تخصصی این حوزه، با همکاری دفاتر تخصصی ذیل معاونت، سند ارتقاء برنامه‌های حفاظت مشارکتی به برنامه‌های جامع مدیریت مشارکتی تدوین شود. این موضوع تا تدوین یک شیوه‌نامه اولیه پیش رفت ولی به خاطر کرونا متوقف شد و حالا که در دوره جدید مدیریتی، در این جلسه می‌بایست حوزه‌های فعالیت مشترک را بازتعریف کنیم، تصمیم‌گیری در خصوص آن سند را هم در دستور خواهیم داشت؛
دوستانی که امروز دور این میز هستند و دوستانی که در اتاق مجازی هستند، همگی از تشکلها و فعالان باسابقه، متخصص، کارشناس و بسیار فعال هستند که به طور میانگین، بیش از دو دهه تجربه فعالیت مدنی تخصصی در زمینه‌های متنوع محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی دارند؛ همه این عزیزان، حداقل کار با 4 دولت را سوابق خود دارند و دو دهه است که انواع و اقسام دیدگاهها و وعده‌ها و برنامه‌های مدیریتی دوره‌های مختلف را از سر گذرانده‌اند و حالا شاید تنها تفاوت این باشد که هیچگاه، مثل امروز در معرض تخریب و ویرانی محیط زیست و منابع طبیعی نبوده‌ایم و هیچگاه مثل امروز با آثار و تبعات راههای اشتباهی که رفته‌ایم، مواجه نبوده‌ایم؛
بنابراین خلاصه کلام این است که اگر این کنار هم نشستن‌ها و جلسه‌ها قرار است به نتیجه درست و مناسبی برسد و این تعامل را تداوم ببخشد، نیازمند کار و اقدام واقعی و جدی و برنامه‌محور است؛ و ضروری است که با فهمی مشترک از ماهیت و مفهوم مشارکت و با تعیین سازوکارهای مشارکتی و همکاری سازمان با تشکلهای مردم‌نهاد، رویکرد جدیدی اتخاذ شود و با توجه به ضرورت تبیین مفهومی مشارکت و تفاوت حفاظت مشارکتی با مدیریت مشارکتی، طراحی و تصویب سازوکارها و قوانین لازم و تدوین دستورالعملها و شیوه‌نامه‌ها و گامهای عملیاتی برای گسترش مدیریت مشارکتی در برنامه‌های حفاظتی اکوسیستم‌ها، در دستور قرار گیرد؛ امیدواریم در این دوره، بخش عمده این موارد تحقق پیدا کند.
در ادامه جلسه، نظرات اعضاء کارگروه تخصصی محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی شبکه ملی را که مدیران و نمایندگان تشکلهای مردم‌نهاد تخصصی این حوزه هستند، ارائه شد که ذیلا رئوس نظرات حاضران در جلسه و در اتاق گفتگو، از نظرتان می‌گذرد:
عبدالله سالاری؛ انجمن حامیان و پژوهشگران حیات وحش:
• استفاده از مدل مشارکتی در مدیریت مناطق تحت حفاظت (استفاده از تجارب پارک ملی گلستان)
• استفاده از توان علمی/پژوهشی انجمنهای تخصصی در توان‌افزایی جامعه هدف (کارشناسان، محیط بانان و جامعه محلی)
• مشارکت و هم‌افزایی با تمامی ذینفعان اکوسیستم در راستای حفاظت و بهره‌برداری پایدار
• ضرورت تعمیم تجارب موفق حفاظت مشارکتی و قرق‌های اختصاصی در مناطق تحت مدیریت سازمان
نیلوفر رئیسی؛ مؤسسه تنوع زیستی کوچ:
• حتما به ایجاد ساز و کار و شفاف‌سازی نحوه همکاری تشکلها با سازمان حفاظت محیط‌زیست نیاز داریم و برای این مرحله باید به سؤالات زیر پاسخ دهیم:
• در چه مواردی و با چه ساز و کارهایی امکان و ظرفیت حضور تشکلها در کنار سازمان وجود دارد؟
• در شرایطی که تشکلها با تأمین نیروی انسانی و منابع مالی توانایی اجرای طرحهای پژوهشی و اجرایی و کمک به سازمان و دولت برای رسیدن به تعهدات ملی و بین‌المللی را دارند، چگونه می‌شود زمینه حضور موثر آنها را فراهم کرد؟
• در مرحله بعد هم لازم است برای تعیین ضوابط و ایجاد ساز و کار اخذ مجوزها، اقدامات مورد نیاز انجام شود.
مینا استقامت؛ مرکز حفظ و توسعه زیست‌بوم‌های پایدار (زی‌پاک):
• متاسفانه با وضعیتی روبرو هستیم که برخلاف همه وعده‌ها و شعارها، برخورد توهین‌آمیز با بحث دانش بومی و مشارکت جامعه محلی صورت می‌گیرد و ما مجبور می‌شویم که بدیهیات را بارها و بارها توضیح دهیم که عرف، سنت، دانش بومی و … قابل احترام است و باید آن را به رسمیت بشناسید
• ما صدها نمونه مدیریت عرفی در ایران داریم که متاسفانه به عنوان ظرفیتهای بومی مدیریت مناطق، شناخته نشده و یا توجهی به آن صورت نگرفته است که این تقصیر، متوجه همه ماست
• تأکید من در این نشست، بر موضوع مشارکتهای بین‌المللی سازمان است. ظرفیتهای مشارکتی بسیاری وجود دارد که نادیده گرفته شده است؛
• در آخرین کنگره جهانی حفاظت، فقط من به عنوان نماینده‌ای از ایران حضور داشتم؛ دولتها با چنگ و دندان از منافع و حقوق خود دفاع می‌کردند، برای دریافت اعتبار تلاش می‌کردند و توجه دنیا را جلب می‌کردند؛ در حالی که از ایران تنها یک ان.جی.او حضور پیدا کرده و باید در بخشهای مختلف صحبت می‌کرده و توضیح می‌داده؛ باید از خجالت بمیریم که برای کشور ما، با این حجم از معضلات محیط زیستی، حضور در این کنگره و مانند آن، مثلا به دلیل عدم پرداخت حق عضویت، ممکن نشده؛ انگار علاقه‌ای هم برای پرداخت حق عضویت وجود نداشته؛ 6 سال است که حق عضویت پرداخت نشده.
• در بحث CBD [کنوانسیون تنوع زیستی]، سازمان محیط زیست باید آنقدر ضعیف عمل کند که CBD را به جهاد کشاورزی بدهند؟ شما به تفاوتهای مأموریت این دو سازمان توجه کنید؛ یک دنیا با هم فرق دارد؛ از سازمان محیط زیست که مسؤول حفاظت از تنوع زیستی است، گرفته‌اند و به جهاد کشاورزی داده‌اند؛ فعالیتها را هم که در همین مدت دیده‌ایم؛ بیشتر بر روی تنوع زیستی دامی و کشاورزی تمرکز داشته‌اند؛ چون تخصصش را ندارند؛ واقعا اگر تخصص‌های مختلف دیده شوند و درهای سازمان به روی همه باز باشد، حتما هستند مجموعه‌هایی که به یاری محیط زیست بیایند و مشارکت مردمی وجود داشته باشد تا جایگاه ایران در مجامع بین‌المللی ارتقاء پیدا کند.
مرتضی پورمیرزایی؛ انجمن یوزپلنگ ایرانی:
ن این اتفاق خوبی است که در جلسه، همه مدیران‌کل معاونت حضور دارند و مسائل را بدون واسطه دریافت می‌کنند؛
• همونطوری که گفته شد، افرادی که در اینجا و در اسکای‌روم حاضر هستند، تقریبا بیش از دو دهه است که چه دولتها همراه بودند یا نبودند، چه خوشحال بوده یا نبوده، چه درخواست کرده یانه، در حال کار و فعالیت مستمر بوده‌اند؛
• مسأله و مشکل اصلی در همه این دوره‌ها، عدم شفافیت در روند کارکردها بوده که باعث شده در جلب مشارکت تشکلها، مانع وجود داشته باشد، در حالی که گفته می‌شود میخواهیم مشارکت جوامع محلی را جلب کنیم
• باید مراحل و ملزومات دریافت مجوزهای مختلف (دوربین‌گذاری، مطالعه در مناطق، مهمان خارجی و …) شفاف باشد؛
• تبدیل تجربیات به دستورالعمل و آیین‌نامه باید جدی گرفته شود ( به طور مثال در گلستان چه اتفاقی افتاد که به عنوان نمونه موفق مشارکت از آن یاد میکنیم؟ چه روندی طی شد؟ چه مجوزهایی از چه محل‌هایی صادر شد؟ کدام ذینفعان به چه شکل دخیل شدند؟ و سوالاتی از این دست، تا این درس‌های آموخته، تبدیل به راهنمایی برای تعمیم روند گلستان به دیگر مناطق شود.
• ضعف جدی در ثبت مستندات و مکتوب کردن تجربیات وجود دارد که باز این هم ناشی از عدم شفافیت است؛ و امیدواریم در دوره مسؤولیت شما، به سمت شفافیت حداکثری حرکت کنیم؛
گل‌خانم باقری‌نیا؛ انجمن دنیای سالم:
• انتظاری که ما داریم این است که شما به‌عنوان یک مدیر دولتی، با بسترسازی و زمینه‌سازی و سیرسازی قانونی در این حوزه، این ظرفیت را به وجود آورید که تشکلهای مردم‌نهاد، با مطالبه‌گری ودیده‌بانی وارایه پیشنهادهای صحیح و سریع و به‌موقع و بر پایه واقعیات جامعه، به حل پاره‌ای از معضلات این حوزه بپردازند؛
• سازمان حفاظت محیط زیست باید یک نگاه کلان و جامع برای دولت ترسیم کند؛
• در مورد اجرایی شدن بند ب ماده ۲۹ قانون احکام دائمی توسعه، هنوز هیچ گزارشی از سازمان نداریم؛
• اگر قرار است بررسی مجدد اقدام حفاظت مشارکتی و بازطراحی برنامه جامع مدیریت مشارکتی صورت پذیرد، پیشنهاد میکنم یک کمیته‌ای تشکیل شود و در آن، ابتدا آسیب‌شناسی طرحهای اجرایی موجود انجام شود و دلایل عدم موفقیت بررسی و نقد شود تا برنامه‌ای بدون ضعف‌های گذشته طراحی شود. این مدل که شما در جلسات خود تصمیم‌گیری کنید و برای اجرا سراغ تشکلها و جامعه محلی بروید، محکوم به شکست است؛ بنابراین حضور نمایندگان تشکلها و جوامع محلی و بومی در این کمیته و از لحظه نخست گفتگو و تصمیم‌گیری، یکی از ارکان موفقیت بازطراحی است؛
• مسأله آموزش به عنوان یک اصل مغفول‌مانده در دولت‌های مختلف، باید مورد تأکید قرار گیرد و بطور جدی و با برنامه‌ریزی مشخص به آن پرداخته شود؛
• استفاده از نظرات تشکلها که در میدان کار کرده‌اند، در بخشهای مختلف حوزه محیط زیست طبیعی می‌تواند راهگشا باشد.
میترا البرزی‌منش؛ انجمن پایشگران حامی محیط زیست ایران (پاما):
• ما سالهاست که با دفاتر مختلف، از قبیل دفتر زیستگاهها در ارتباط هستیم و کار میکنیم و هر گاه از ما مشورتی خواسته شده، تعامل مناسبی داشته‌ایم ولی در همین ابتدا باید بگویم که متأسفانه سالها پیگیری مداوم ما، طی ده تا دوازده سال، به جای مشخصی نرسیده است؛ آنچه را که امروز در اینجا داریم تکرار میکنیم، دقیقا مواردی است که حدود 10 سال پیش در همین سالن مطرح کردیم و در جلساتی که معاون وقت سازمان، آقای دکتر کیخا و کلیه مدیران کل معاونت حضور داشتند، اهمیت جلب مشارکتهای مردمی در حفاظت از مناطق را ارائه دادیم؛ و امروز همچنان لازم است که همان موارد را برای چندمین بار مطرح کنیم؛
• آی.یو.سی.ان (IUCN) از سال 1998 تا 2003 به این نتیجه رسیده‌اند که حفاظت به شکل سلبی، دیگر جوابگو نیست؛ بنابراین انواع و اشکال مختلفی از حفاظت را توسعه دادند و چارچوبهای دیگری را طراحی و اجرا کردند که بهره‌برداری پایدار از منابع را برای جوامع محلی توصیه می‌کند تا در آنها انگیزه حفاظت تقویت شود؛ و نه برای سرمایه‌گذارانی خارج از منطقه، که می‌آیند و معدن را برداشت می‌کنند و آب را برداشت می‌کنند و مانند اینها؛ از سال 2003 به بعد می‌بینیم که بیشترین درصد مناطق حفاظت‌شده، با این روش حفاظت، با حضور جامعه محلی و با تضمین بهره‌برداری پایدار انجام شده است و حفاظت به عهده خود جوامع محلی گذاشته شده؛
• دنیا به این درک رسیده که ما فقط نمی‌توانیم با محیط‌بان‌ها، هر چقدر مسؤول و شریف و وظیفه‌مند و یا با نهاد اداری که کارش مقابله با تعرض‌ها به مناطق حفاظت‌شده است، نتیجه‌ای بگیریم و باید جوامع محلی را برای حفاظت از اکوسیستم‌هایی که قرار است خودشان از آن بهره پایدار ببرند، به رسمیت بشناسیم و تجهیز کنیم؛
• ما نیاز به برنامه جامع داریم؛ یک نمونه مانند گلستان، اگر انتقال داده نشود و تجربه نشود و تعمیم داده نشود، قابل استفاده نخواهد بود؛ اگر چه در مطالعات برنامه‌های مدیریت مناطق، فصل‌هایی به آموزش و مشارکت مردمی اختصاص دارد اما این مطالعات، به شدت به غلط نوشته شده و به غلط اجرا می‌شود؛ ما در دو سال گذشته از دفتر زیستگاهها خواسته‌ایم که متخصصان بین‌بخشی، از همه حوزه‌های مرتبط کنار هم بنشینند و این بخش مطالعات را مورد بازنگری درست قرار دهند؛
• از مدیران مناطق بپرسید، وظایف محیط‌بان‌ها و برنامه‌ها را ببینید و بودجه‌ها را بررسی کنید، صفر درصد به مشارکت مردمی اختصاص دارد، صفر درصد؛
• در شرایط کنونی دفتر زیستگاههای سازمان، مدیران و محیط‌بانان، آنچنان درگیر رفع تعارض از مناطق هستند که نه فرصتی و نه بودجه‌ای و نه شرح خدماتی برای جلب مشارکت جوامع محلی ندارند؛
• کل این فرآیند نیاز به بازنگری ساختارمند دارد؛ نتیجه اینکه ما باید دستورالعمل را به درستی تدوین کنیم و در این راه حتما از متخصصان و فعالانی که امروز، بخش کوچکی از آنها را دور این میز می‌بینید، بهره ببریم؛
• ما بیش از دو دهه است برای جلب مشارکت مردم در حفاظت محیط زیست در حال فعالیت هستیم؛ چه سازمان پشتیبان بوده و چه نبوده باشد؛ ما حتی توانستیم حمایت بین‌المللی را برای منطقه حفاظت‌شده دنا جلب کنیم؛ سازمان نپذیرفت که دو سال دیگر کار کنیم؛ وزارت محیط زیست آلمان یک نامه تأییدیه برای دو سال فعالیت ما میخواست که متاسفانه سازمان صادر نکرد.
• توجه به این موضوع، بسیار مهم است که حضور یک ان.جی.او مثلا در مسجد فلان روستا برای آموزش مردم، به هیچ وجه به معنای جلب مشارکت مردمی نیست؛ این آموزشها باید طی یک برنامه اقدام و از صفر تا صد باید تعریف شود.
و نکته پایانی اینکه ما 5 تشکل مردم‌نهاد عضو آی.یو.سی.ان هستیم که متأسفانه 3 سال است نتوانسته‌ایم حق عضویت خود را پرداخت کنیم که برای این موضوع هم باید چاره‌اندیشی شود؛
ناهید نقی‌زاده؛ مؤسسه توسعه پایدار و محیط زیست (سنستا):
• من نماینده آسیا در پنل سازمانهای جامعه مدنی کنوانسیون مقابله با بیابانزایی هستم و مؤسسه ما از دهه 80 با سازمان و بخصوص معاونت محیط زیست طبیعی در دستیابی به مدیریت مشارکتی و بازتوانمندسازی و ارتقاء نقش جوامع عشایری و روستایی در حفاظت از طبیعت و تنوع زیستی در کشور ارتباط نزدیکی داشته است؛ با توجه به اینکه یکی ازعناوین دستور جلسه امروز «بررسی مجدد سند اقدام حفاظت مشارکتی و باز طراحی برنامه جامع مدیریت مشارکتی مناطق» است، لذا توجه همه بزرگواران را به این موارد جلب میکنم:
• در پی رویکردهای نوین حفاظتی بخصوص با مشارکت جوامع بومی و محلی، از سال 2008، اتحادیه بین‌المللی حفظ طبیعت (IUCN)، ماتریسی را برای مناطق 6گانه (که در ایران چهار نوع مناطق را داریم)، تدوین کرده است. در این ماتریس در کنار نوع مناطق حفاظت شده، به انواع حکمروایی این مناطق (زمامداری/ تصدی‌گری) آنها و اینکه چه کسی اختیار و مسؤولیت در رابطه با حفاظت، استفاده پایدار و احیاء این مناطق دارد، نیز توجه جدی شده است. انواع این حکمروایی‌ها شامل مناطق حفاظت شده دولتی، مشارکتی، اختصاصی، محلی و بومی است .این موارد توسط کنوانسیون تنوع زیستی نیز در سال 2018 به رسمیت شناخته شده است. در کشور ما نیز طبق تلاشهای انجام شده و مطابق با بند «ظ» ماده 38 برنامه ششم توسعه کشور، سازمان متعهد به «بازنگری و تعریف و تقسیم‌بندی جدید مناطق با توجه به تقسیمات نوین آی.یو.سی.ان است. لذا اگر به فکر حفاظت و مدیریت مشارکتی نه تنها در مناطق، بلکه در کل عرصه‌های طبیعی کشور (مناطق، مراتع و جنگلها، بیابان‌ها و…) هستیم، به رسمیت شناساندن قلمروهای زندگی (مناطق تحت تصدی جوامع روستایی و عشایری) یکی از مهمترین موضوعات است؛
• در همین راستا از سازمان تقاضا داریم تا با حفظ با بند «ظ» ماده 38 در برنامه هفتم توسعه، اجرایی کردن آنرا فقط به عهده سازمان حفاظت محیط زیست نگذارد بلکه مشارکت سایر نقش‌آفرینان دولتی و غیردولتی را هم در تدوین آئین‌نامه اجرایی آن لحاظ کند؛
• بدون شک در «ارتقاء و به رسمیت شناساندن قلمروهای زندگی» که بخش اعظمی از جنگلها و مراتع کشور را نیز شامل می‌شود، تقویت همسویی سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگلها و برگزاری نشست‌های مشترک با مسؤولان ذیربط آن سازمان و سازمانهای مردم‌نهاد فعال در این امر بسیار ضروری و واجب است؛
• واقف هستیم که از چند سال قبل، تاسیس و حمایت از قرق‌های اختصاصی در کشور شروع شده است؛ فارغ از نقاط قوت و ضعف این قرق‌ها در کشور و به رسمیت شناخته شدن آنها توسط سازمان (که بحث جداگانه است)، با تمام تلاشی که ما و چند سازمان دیگر در ارتقاء نقش قرق‌های بومی و محلی (قلمروهای زندگی) همراه با سازمان داشتیم، متاسفانه اثرگذاری چندانی ندیدیم و فقط حفاظت مشارکتی بدون مکانیسم‌های اجرایی موثر، در اسناد و طرح‌ها دیده می‌شود. در حال حاضر هم، اینکه چرا سازمان اقدامی در جهت حمایت و پشتیبانی موثر در به رسمیت شناساندن قرق‌های بومی و محلی (قلمروهای زندگی)، در گذشته نکرده است؛ موضوع اصلی نیست، بلکه چالش اصلی این است که در راستای حفاظت موثرتر از طبیعت با مشارکت واقعی جوامع، باید تدابیر لازم آن هم از طریق تصمیم‌سازی جمعی و به صورت شفاف انجام شود؛
• در آخر بر این تاکید میکنیم که ما به دنبال تاسیس مناطق حفاظت شده جدید دولتی نیستیم، بلکه در مناطق تحت حفاظت و در تصدی‌گری جوامع محلی (روستایی یا عشایری و…)، دولت باید نقش حمایت و پشتیبانی را در سه موضوع «حفاظت، استفاده پایدار و احیاء» اکوسیستم‌ها داشته باشد.
میترا ابراهیمی؛ انجمن جوانان حافظ زمین (دامون):
س بحث من در مورد طرحهای توسعه‌ای و وظیفه حفاظتی سازمان است؛ در این وظیفه، نقش مشارکتی مردم، چه تشکلها و چه جوامع بومی و محلی در نظارت بر این طرح‌ها بسیار با اهمیت است؛
• بدیهی است که سازمان حفاظت محیط زیست، در نظارت بر طرحهای توسعه‌ای، ضعیف عمل کرده و امکان اعمال قدرت حاکمیتی خودش را نداشته؛ طرح‌هایی مانند سدسازی و انتقال آب و راه‌سازی و شهرسازی و معدن‌کاری و … که در شوراهای مختلفی تصویب می‌شوند؛ مثل شورای عالی آب، شوراهای برنامه‌ریزی استانها، شوراهای حوضه‌های آبریز و سایر شوراها و کمیته‌های استانی و ملی؛
• در تمامی این سطوح، نقش تشکلها و جوامع محلی، کاملا مفقود است؛ در حالی که سازمان حفاظت محیط زیست، به تنهایی قادر به نظارت بر طرح‌ها نبوده و لازم است که تمام موانع مشارکت نهادهای مردمی و جوامع محلی شهری و روستایی رفع شود. چرا که اجرای این پروژه‌ها، اثراتی عمیق بر زندگی جوامع محلی، بر زیرساختهای مناطق، بر اجتماع و فرهنگ و معیشت آنها بر جای می‌گذارد؛
• تشکلها باید بتوانند بر تمام فرآیندهای طراحی و برنامه‌ریزی و اجرا نظارت داشته باشند؛ باید بر مجوزهای ارزیابی نظارت داشته باشند؛ باید بر فرآیندهای بهره‌برداری نظارت داشته باشند؛ و باید به همه اطلاعات مرتبط دسترسی داشته باشند؛
• دولت باید از جوامع محلی، دانش حفاظت از سرزمین و مدیریت عرفی منطقه را یاد بگیرد و آن را با دانش مدرن تلفیق نماید و نتیجه را با جامعه محلی به مرحله اجرا درآورد؛
مزدک میررمضانی؛ انجمن برزگران زمین سبز/انجمن تمدن سبز:
• آقای دکتر اکبری، باید عرض کنم که شما در یکی از سخت‌ترین وضعیت‌ها، مسؤولیت به عهده گرفتید؛ عوامل بسیاری هستند که به شدت در حال تهدید سرزمین ما هستند؛ از تغییرات اقلیمی تا مشکلات مدیریتی که خودش در چند سطح بروز پیدا کرده است؛
• به لحاظ اقتصادی هم در شرایطی هستیم که «توسعه به هر قیمتی»، در دستور کار قرار گرفته است؛ هیچوقت به این اندازه، محیط زیست طبیعی ما مورد تعرض همه‌جانبه نبوده است؛ هیچگاه مثل امروز به لحاظ مدیریت بخشی‌نگر، مناطق ما تحت تأثیر مخرب قرار نگرفته‌اند؛
• از طرفی، این روزها همانطور که می‌دانید، بحث ادغام دو سازمان متولی محیط زیست و منابع طبیعی کشور توسط رئیس سازمان مطرح شده است که این مسأله خودش می‌تواند شدیدترین آسیب‌ها به محیط زیست طبیعی را در پی داشته باشد؛ ضمن اینکه همین حالا بحران مدیریتی را به وجود آورده است؛
• بحث دیگر، قراردادهایی است که این روزها زیاد از آنها میشنویم؛ قراردادهای بیست ساله و بیست و پنج ساله که وضعیت محیط زیست در آنها مشخص نیست؛ نگرانی جدی در مورد زیستگاههای منحصربه‌فرد در جنوب کشور وجود دارد؛
• شما هم مانند سایر مدیران، دو راه دارید: یا همچنان مانند خیلی از دولتها و مدیریتها، صرفا این دوران را می‌گذرانید و یک سری شرح خدمات را به اصطلاح تیک می‌زنید؛ یک همچنین جلساتی برگزار می‌شود و اسمش را هم مشارکت مردمی و تشکلها می‌گذاریم؛ و این دوران و فرصتهایش می‌گذرد؛
یا اینکه این دوران، حرکت چالاکی را آغاز می‌کنید و در این حرکت، همراهی و تعامل با مردم و جوامع محلی و به‌ویژه تشکلهای مردم‌نهاد را به صورت واقعی عملیاتی می‌کنید؛ و نه تنها از این بحران خارج خواهیم شد، بلکه میتوانیم فرصت‌سازی و بسترسازی برای آینده هم انجام دهیم؛
ر یک تقاضا هم این است که در این دوران پربحران، شما هم بفرمایید که چه برنامه‌ای دارید؟ چه ساز و کاری اندیشیده‌اید، چه بودجه‌هایی دارید و چه بسترهایی برای همکاری با تشکلهای مردم‌نهاد ایجاد خواهید کرد؟
بابک مغازه‌ای؛ بنیاد غیردولتی مهر پایدار:
• جا دارد امروز ضمن تبریک به بانوان بزرگوار به مناسبت روز زن و روز مادر، یادی کنیم از دو نفر از بانوان تأثیرگذار حوزه محیط زیست و منابع طبیعی که متاسفانه در سال جاری از دست دادیم: سرکار خانم دکتر ملاح و سرکار خانم دکتر دارایی که همواره همراه و پشتیبان تشکلهای مردم‌نهاد بودند؛ همچنین یاد مرحوم دکتر کیومرث کلانتری را گرامی می‌داریم؛ روحشان شاد؛
• اقدامات و گامهای عملی که سازمان برمی‌دارد، نشان می‌دهد که آیا مشارکت، واقعا برای سازمان اهمیت دارد یا نه؟ در زمان مسؤولیت مهندس ظهرابی، ما اینجا جلساتی را شروع کردیم که به تفسیر درستی از آنچه به آن «مدیریت مشارکتی» می‌گویند، برسیم؛ در جلسات مشخص شد که اختلاف‌نظر در بخش دولتی و بخش غیردولتی در این موضوع وجود دارد؛ بخش دولتی تا حد تصدی‌گری در حفاظت دخالت می‌کند و به نوعی، حفاظت مشارکتی را دنبال می‌کند، در حالی که بخش غیردولتی به دنبال مدیریت مشارکتی است؛
• به نظرم برای رسیدن به یک تفسیر مشترک، باید نشست‌های تخصصی برگزار کنیم و به یک نگاه هماهنگ برسیم، چرا که در فعالیتها و قراردادها این نگاه اثرگذار است؛
• بخش دولتی، آن کاری برایش اهمیت دارد که بودجه بیشتری برایش می‌آورد؛ وقتی در بخش دولتی ما، برای حوزه مشارکت اجتماعی، یا بودجه‌ای نیست و یا حداقل بودجه‌ها تخصیص پیدا می‌کند، در عمل، ما هر چه جلسه برگزار کنیم و هرچه سخنرانی کنیم که مشارکت، موضوع مهمی است، آن طرف شاهد هیچ اتفاقی نخواهیم بود؛
• شما در همین بودجه اندک بیایید تقسیم بودجه را ببینید؛ چه میزان برای حفاظت است و چه قدر برای آموزش؟ و چه قدر برای ترویج مشارکتهای اجتماعی است؟ واقعیت این است که تا زمانی که بودجه نداشته باشیم، اتفاقی نمی‌افتد؛ الان در حوزه کسب و کارهای جایگزین و معیشت پایدار، چه قدر سازمان محیط زیست در آنها نقش دارد؟ تبصره 18 که قاعدتا سازمان هم باید در آن حضور داشته باشد، چه بخشی از تبصره 18 به سازمان محیط زیست اختصاص پیدا کرده و چه میزان را با کدام بانکها یا صندوق‌ها وارد تفاهم‌نامه شدید برای وام دادن به این کسب و کارهای خرد؟
ر هر چه قدر ما تسهیلگری کنیم و با مردم حرف بزنیم که مثلا به جای اینکه شکار کنند، اقامتگاه بوم‌گردی بزنند ولی بودجه‌ای برای حمایت وجود نداشته باشد، طبیعتا نمی‌توان کاری از پیش برد؛
• سال گذشته ان.جی.اوها طرح‌ها و پروژه‌های متعددی را در حوزه مبارزه با آلایندگی‌ها ارائه دادند تا از طریق حمایت صندوق ملی محیط زیست، اجرایی شوند ولی کمترین توجه به ان.جی.اوها شد و عملا اتفاقی نیفتاد؛
مهدی کلاهی؛ انجمن توان‌افزایان زندگی سبز (اتازیس):
• اگر برنامه‌ای را طراحی و تنظیم می‌کنید، حتما برای شهرستانها هم برنامه‌ریزی کنید؛ شهرستانها کمتر وارد این مباحث می‌شوند و از این تحولات بهره می‌برند؛
• ما در مشهد یک سیستم مشارکتی خوبی برای آب منطقه‌ای راه انداختیم که همه ذینفعان در آن حضور دارند و هر چه که به تصمیم برسد، در کل استان اجرایی می‌شود؛
• ما هنوز انواع مشارکت را نمی‌شناسیم؛ ما هنوز دستورالعملها و چارچوبهای کار مشارکتی را نمی‌دانیم؛
• به آقای دکتر سلاجقه گفتم که شما از بدنه دانشگاه هستید؛ سعی کنید بدنه دانشگاه را درگیر کنید به فعالیت محیط زیستی؛
• ما در دانشگاه فعالیتهای خوبی در مشهد داشتیم؛ یا در حوزه مشارکت، ما در خراسان رضوی، شبکه تشکلها را داریم که تعامل خیلی خوبی با دادگاه داشتیم و جلوی یکی از پروژه‌های مخرب مشهد را که بالغ بر 200 میلیارد تومان در 8 سال قبل هزینه شده بود، اخیرا با کمک دادستانی گرفتیم؛
علیرضا هاشمی؛ انجمن پرنده‌شناسی طرلان:
• مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی، از زمانی که به جهاد کشاورزی منتقل شده، برای ایجاد بانک اطلاعاتی اقدام کردند که در این مسیر، خیلی از محیط‌بانان و کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست هم در تکمیل اطلاعات حیات وحش، مشارکت دارند که اتفاق خوبی است؛ ولی مشکل بزرگی که وجود دارد این است که نه این اطلاعات را در اختیار دیگران قرار می‌دهند و نه در سامانه مربوطه بارگذاری کردند؛
• متأسفانه اینها هیچ تمایلی به همکاری با تشکلها هم تدارند و این در حالی است که در تغییر رده‌بندی سیستماتیک حیات وحش کشور دارند فعالیت می‌کنند و اظهارنظر می‌کنند و از همه بدتر اینکه نامهای فارسی که ریشه در فرهنگ بومی و اجتماعی ما دارد را هم عوض کرده‌اند؛
ی در تهران و پشت میز، تصمیم می‌گیرند که اسم را تغییر بدهند یا رده‌بندی را عوض کنند؛ سرنوشت رفرنسهای سازمان محیط زیست چه می‌شود؟ در آینده چگونه میتوانیم مراجعه کنیم و اطلاعات را دریافت کنیم؟ ضمن اینکه جدیدا در مورد حفاظت هم اظهارنظر می‌کنند که به نظر می‌رسد باید خط‌کشی‌های لازم انجام شود؛
ر بحث برداشت از جمعیت پرندگان و بهره‌برداری پایدار را همه حاضران در جلسه آشنا هستند؛ به هر حال برای جامعه محلی و گروه‌های بومی باید در نظر گرفته شود؛ ولی در این موضوع، مافیایی در کشور وجود دارد که نه تنها حیات وحش ما را نابود می‌کند، بلکه حق برداشت پایدار و بهره‌وری پایدار جوامع بومی را سلب می‌کند؛
• وقتی در فریدونکنار میلیونها پرنده با روش‌های غیرقانونی، در جای غیرقانونی و در زمان ممنوع، بیخ گوش اداره محیط زیست، صید و شکار می‌شود، جایی برای کار مشارکتی و آموزش و کار فرهنگی و صید سنتی نمی‌ماند؛ یک باند سیاه و متخلف مافیایی، گلوگاه‌های ورود پرنده به کشور را در اختیار گرفته و کسی هم با آن مقابله نمی‌کند؛
• خواهش میکنم معاونت محیط زیست طبیعی، یک موضع‌گیری مناسب در این زمینه داشته باشد؛ چون تابلوی این موضوع، مازندران است، بخشهای غیردولتی می‌توانند مثل سالهای گذشته به کمک سازمان و جامعه محلی بیایند؛ هر چند این را هم میدانیم که سایر دستگاه‌ها و بخشهای دولتی، متاسفانه در این زمینه همراه نیستند ولی ما به شورای تأمین، به استاندار و فرماندار قوه قضاییه و نیروی انتظامی و اینها دسترسی نداریم؛
پس از پایان اظهارنظر حاضران نشست، دکتر اکبری از مدیران کل معاونت که در جلسه حضور داشتند، خواستند نظرات خود را ارائه دهند که دکتر مدادی و دکتر اقتدار، نکات ذیل را بیان نمودند:
محمد مدادی؛ مدیر کل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست:
• فکر میکنم این وظیفه ما بوده و کم‌کاری کردیم که ارتباط تشکلهای تخصصی را با دبیرخانه کنوانسیون تنوع زیستی، به درستی برقرار نکردیم؛ دیر هم نشده البته؛ الان در حال تدوین برنامه اقدام ملی سوم هستیم و فکر میکنم حوزه مشارکت، در اساس کار، کمتر دیده شده؛
• آقای دکتر لطفا دستور بفرمایید که حضور رسمی تشکلهای تخصصی را در خود مرجع مشورتی و کمیته‌های ده‌گانه، مخصوصا کمیته «آموزش و دانش سنتی» داشته باشیم و برای مشارکت تشکلها برنامه‌ریزی انجام شود؛
رضا اقتدار؛ مدیرکل دفتر زیستگاهها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست:
• ما زمانی میتوانیم مثلا در دفتر خودمان، در مورد مشارکت صحبت کنیم، که فرصت و زمینه آن را بتوانیم فراهم کنیم؛ آقای دکتر شما خودتان اشراف دارید که ما آنچنان درگیر مشکلات و هجمه و مصیبت در حوزه محیط زیست در مناطق چهارگانه هستیم که تثبیت اصل مدیریت در مناطق چهارگانه بسیار سخت شده، چه رسد به اینکه بخواهیم در این مورد برنامه‌ریزی کنیم که مشارکت را چگونه اجرایی کنیم؛
• خودتان بهتر می‌دانید، الان بیشتر وقت و تمرکز سازمان حفاظت محیط زیست، به این موضوع اختصاص پیدا کرده که با توجه به قوانین موجود، در هر بخشی که نگاه میکنیم، سازمان محیط زیست بلاتکلیف است؛ در بحث پروژه‌های توسعه‌ای، ساخت و سازها، تغییر کاربری‌ها و … واقعا قوانینی وجود دارد که سازمان نمی‌تواند به صورت صد در صدی، از مناطق چهارگانه‌اش دفاع کند؛ وقتی که ما در مناطق چهارگانه، با خود دستگاههای دولتی درگیر هستیم و در عرصه‌هایی که تحت مدیریت ماست ولی در مالکیت ما نیست، هر روز دارد یک نقشه جدید پیاده می‌شود؛ فشار فلان دستگاه و فلان مدیر و فلان نماینده را باید هر روز خنثی کنیم و این وضعیت باعث می‌شود که واقعا فرصت پرداختن به مشارکت را به صورت جدی نداشته باشیم؛
در این بخش و پیش از ارائه نظرات دکتر اکبری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان، برخی از نظرات درج‌شده حاضران در اتاق گفتگوی مجازی نیز به شرح ذیل قرائت شد (نظرات آقایان و خانم‌ها: حشمت انتخابی؛ رضا پرتوی‌سنگی؛ رامین شیرعلی‌پور؛ مریم کاظمی؛ طالب حسنی؛ خوشه عظیم‌پور؛ ایمان ابراهیمی؛ پوریا سپهوند؛ حمیده اللهیاری):
• تقاضای تشکیل کمیته تخصصی نظارت بر قرق‌ها
ش تقاضای ارتقاء چند منطقه از جمله در استان‌های بوشهر، گیلان، چهارمحال و بختیاری و … به منطقه حفاظت‌شده
• موضوع بیمه همیاران، که در کنترل و پایش و جلوگیری از صید و شکار همکاری دارند
• مهیا ساختن مشارکت بیشتر پایگاههای هیرکانی در استان گیلان و مازندران برای استفاده از ظرفیت ثبت جنگل‌های هیرکانی در یونسکو
• رفع ناهماهنگی موجود در پیگیری و حمایت از طرحهای اجرایی پیشنهادی تشکلها که گاهی استانها حمایت از آن را به سازمان مرکزی ارجاع می‌دهند و گاهی سازمان مرکزی، اجرای آن را وظیفه استانها می‌داند
• با توجه به بحث ادغام دو سازمان، در خصوص این برنامه چقدر مطالعه، ارزیابی و نظرسنجی شده است؟
• برنامه‌ریزی و اقدام در زمینه اطفاء حریق در مناطق چهارگانه و آزاد و حمایت از داوطلبانی که در اینگونه حوادث مشارکت فعال دارند و یا دچار آسیب شده‌اند
• حمایت تمام‌قد از فعالیتهایی مانند آنچه شورای راهبری پارک ملی گلستان در زمینه جلب مشارکت مردمی انجام داده است و ترویج آن در سایر مناطق
• توجه به مسأله مهم رویشگاه‌ها و پوشش گیاهی و مسأله مهم ورود گونه‌های مهاجم به طبیعت
• توجه به بهره‌برداری پایدار از منابع توسط جوامع محلی،آموزش شکارچیان و مدیریت درست باغ‌وحش‌ها و مقابله با مافیای حیات وحش
• توجه به اثرات پروژه‌های توسعه بر جوامع محلی و تأکید بر تدوین برنامه‌های مشارکتی با نقش‌آفرینی جوامع محلی، در تمامی فرآیندهای مربوط به تدوین، تصویب و اجرای طرحهای توسعه
• ضرورت برنامه‌ریزی برای مشارکت فعال در اجلاس‌های بین‌المللی محیط زیست و تسهیل حضور تشکلها
• اصلاح فرآیند تدوین بخش مشارکت در طرحهای مدیریت مناطق توسط مهندسین مشاور و تدوین دستورالعمل مناسب
• ضرورت تعامل و همکاری مطلوب با سازمان جنگلها و مراتع برای اجرای درست برنامه‌های حفاظت و مدیریت مشارکتی
• ضرورت استفاده از تسهیلگران حرفه‌ای و نخبگان دانشگاهی
• ضرورت طراحی سازوکارهای تأمین مالی پایدار برای طرحهای حفاظت مشارکتی
در این بخش و پس از قرائت کلیه نظرات مطروحه، آقای دکتر اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، به تشریح برنامه‌های معاونت پرداخته و توضیحاتی نیز در خصوص برخی از مسائل طرح‌شده در جلسه ارائه دادند که ذیلا مهمترین فرازهای آن از نظرتان می‌گذرد:
حسن اکبری؛ معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست:
• من شخصا به شدت طرفدار کار مشارکتی و مردمی‌سازی محیط زیست هستم؛
زمانی که از دانشگاه فارغ‌التحصیل شدم، فکر میکردم که تمام حفاظت را دولت باید با جدیت و قدرت، پیگیری و دنبال کند و اتفاقا بر سر داشته‌های سرزمین، باید ایستادگی کند؛ ولی کمی بعدتر متوجه شدم که اینگونه نیست و راهی که دنیا رفته است، در کشور ما هم دارد تجربه می‌شود؛ متوجه شدم که اتفاقا خیلی از شکارچی‌ها، خودشان بهترین حافظان طبیعت هستند؛ این تجربه در کشور انجام شده؛ شاید این تعبیر خوبی نباشد ولی شرورترین شکارچی‌ها را آوردیم در حوزه حفاظت به کار گرفتیم و اتفاقا بهترین پاسخ را هم داد؛
• در پاسخ به خیلی از مسائل شما، به طور کلی این توضیح را می‌شود اضافه کرد که ما هر کاری را که بخواهیم انجام دهیم، حداقل دو نیاز اساسی داریم؛ یکی سـاختار قانونی است؛ یعنی زیرساخت قانونی باید فراهم باشد؛ وگرنه همانطور که الان هم می‌بینیم، جلو که برویم گرفتار می‌شویم؛ ما الان روزی چندین نامه از سازمان بازرسی و دیوان محاسبات را مجبور هستیم که پاسخگو باشیم؛
• بنابراین تا زمانی که زیرساختهای قانونی مشارکت را ارتقاء ندهیم، توفیقی نمی‌توانیم داشته باشیم؛ ممکن است به صورت موردی، یک کاری را انجام دهیم، مثلا الان در پارک ملی خبر، یک کاری شروع شده و یا در تندوره، کاری در حوزه اکوتوریسم شروع شده یا در پارک ملی گلستان، یک مدل دیگری تجربه شده؛
• ما اتفاقا در جلسات داخلی با دفتر امور زیستگاهها و دفتر حقوقی در این مورد بحث کردیم که بالاخره یکی از راهکارهای جامعه محلی در حفاظت و حفظ تنوع زیستی، همین اکوتوریسم است؛ ما باید بتوانیم گردشگری را به شکل درستش راه بیندازیم و درآمد حاصل از آن، به کمک حفاظت بیاید؛ این موضوع، ساختار حقوقی‌اش هنوز خیلی ایراد دارد؛ یعنی تمام این مدل‌هایی که در کشور شروع شده، الان سازمان بازرسی ورود کرده و ما شبانه روز با سؤالات اینها مواجهیم و کار ما را زیر سؤال می‌برند؛
• دومین نیاز اساسی هم، ساختار و ظرفیت سازمان است؛ به هر حال، یک سازمانی هست با بدنه محدود و بودجه و اعتبار ضعیف و با انواع هجمه‌ها؛ بالاخره این با چنگ و دندان باید بتواند یک چیزهایی را نگه‌دارد؛ من وقتی وارد این بخش سازمان شدم، گفتم ببینیم ما چه مسائل عمده‌ای را به عنوان فوریت و اولویت داریم و اورژانسی است؟ یکی مثلا مسأله یوز است؛ ما در مورد یوزپلنگ آسیایی اصلا وقت نداریم که بنشینیم برایش مدل تعریف و طراحی کنیم؛ آنقدر باید با سرعت هر چه توان داریم بگذاریم، تا این گونه منقرض نشود؛ در مورد میش‌مرغ همینطور؛ و چند گونه اورژانسی دیگر؛
• با کمک متخصصان دانشگاهی و با کمک کسانی که میدانی فعالیت داشتند، بتوانیم به مدلی برسیم که با بسیج ظرفیتهای مختلف کشور، از انقراض این گونه‌ها جلوگیری کنیم؛
یک سری مسائل هم داریم که باید با حوصله، قانونمند و حساب‌شده پیش ببریم؛ مثل بحث قرق‌های اختصاصی؛ که کمیته‌ای تشکیل دادیم و برخی از تشکلها هم حضور دارند و حتما در قالب یک کمیته مشترک، از توان تشکلها استفاده خواهیم کرد؛ سعی میکنیم مدل موجود را اصلاح کنیم و زیرساخت قانونی آن را هم ایجاد کنیم تا اینها را به عنوان یک نوع از مناطق حفاظت‌شده ببینیم؛ الان حدود 40 پرونده تقاضا داریم که اگر فرض کنیم همه اینها به مجوز ختم شود، تازه می‌شود یک درصد؛ یعنی ما 5/11 درصد، مناطق حفاظت‌شده دولتی داریم که یک درصد آن، در قالب قرق‌های اختصاصی قرار می‌گیرد؛ منتها حتما باید تغییراتی بدهیم و جوامع محلی و جامعه عشایری و اینها درگیر شوند و مدیریت کنند؛
• ما با تغییر اقلیم مواجهیم و خواه‌ناخواه خیلی از زیستگاههای ما دارند از بین می‌روند؛ برخی از مناطق حفاظت‌شده مرکز ایران در حال از بین رفتن هستند؛ قطعا برای دو دهه آینده با کوچ حیات وحش مواجه خواهیم بود و برای آن باید سناریو داشته باشیم؛
• ما متأسفانه به مسائل تخریب خارج از مناطق حفاظت‌شده نمی‌توانیم هیچ ورودی داشته باشیم؛ به شدت مشکل قانونی داریم؛ درست است که در اسناد بالادستی، کلیات گفته شده ولی باید در لایه‌های پایین‌تر، مقررات درست داشته باشیم؛ الان در حوزه محیط زیست انسانی، قانون هوای پاک را داریم، قانون حفاظت از خاک را داریم که بسیار قوانین خـوبی هم هستند که مطالبه‌گرانه هم تنظیم شده‌اند؛ ولی ما غیر از قانون ژنتیک که مدت زیادی هم از آن نمی‌گذرد، تنها قانونی را که میتوانیم استناد کنیم، قانون شکار و صید است که سال 1346 تصویب شده و یک سری آیین‌نامه هم داشته؛ در حالی که با مسائلی مواجه هستیم که تازه هستند و خیلی از موارد در آن قانون دیده نشده است؛ بنابراین طبیعتا قانونی میخواهیم که در آن گردشگری دیده شود، حفاظت مشارکتی دیده شود، موضوع برداشت پایدار دیده شود
• بالاخره ببینید دوستان! زمانی که ابلاغ من برای اینجا خورد، خیلی‌ها حمله کردند که پدرخوانده قرق‌های اختصاصی و تنها مدیر حامی شکار، مسؤول این بخش شده؛ به هر حال تمام تحصیلات من حیات وحش بوده و علیرغم اینکه خودم عشایر بودم و قبل از ورود به سازمان، حتی قصابی هم میکردم، اما الان اگر یک مرغ را جلویم سر ببرند، توان نگاه کردن ندارم؛ یعنی این تغییر در من ایجاد شده؛ طبیعتا به خاطر سابقه 20 سال مدیریت و تدریس، آرزویم این است که روزی بیاید که قطره‌ای خون از منقار پرنده‌ای نچکد؛ اما واقعیتهای جامعه و کشور را هم ببینیم؛
• دوستان! یازده ماه از سال گذشته و ما حتی یک ریال نقدینگی نداشتیم؛ دو نقطه درگیر PPR بودیم، درگیر آنفلوآنزای فوق حاد بودیم، سرشماری در 309 منطقه را داشتیم و هزاران مشکل دیگر؛ این شرایط را در نظر بگیریم؛ خب در این شرایط که ایده‌آل صحبت کردن و اینکه سازمان اصلا پروانه ندهد و ایستادگی کند و این حرفها، دور از واقعیت است؛ ضمن اینکه تعداد پروانه‌ای که می‌دهیم مگر چقدر است؟ درآمدش را هم برای کمک به حفاظت هزینه میکنیم؛
• اصلا سناریویی که من اعتقاد به برداشت پایدار دارم، مسأله کمک فرآیند شکار به حفاظت هست؛ نه میخواهیم سرریز جمعیت را کنترل کنیم، نه میخواهیم پاسخ به جامعه شکارچیان بدهیم و نه از این دست مسائل؛ هدف اصلی ما، کمک به فرآیند حفاظت است؛
• بنابراین مهمترین مسأله برای داشتن یک مدل مشارکتی خوب، داشتن زیرساخت قانونی است؛ همین جلسه امروز، یکی از اهدافش همین است؛ ما میخواهیم در تدوین قانون حفاظت از تنوع زیستی، مشارکت شما را داشته باشیم و نظرات شما را بگیریم؛
• در مورد تخریب‌های راه‌سازی‌ها در خارج از مناطق، در مورد معدن‌کاوی‌ها در مناطق آزاد و بسیاری از عواملی که تنوع ژنتیکی کشور را دارد از بین می‌برد، ما هیچ دستاویز قانونی نداریم؛ یک معدن سنگ می‌آید و مجوز از منابع طبیعی می‌گیرد و یک جاده دسترسی هم احداث می‌کند و زیستگاه یک گونه خزنده اندمیک ما را از بین می‌برد و ما هیچ ابزار قانونی برای جلوگیری از این کار نداریم؛
• به طور جدی پیگیر موضوع مشارکتهای بین‌المللی هستیم؛ میدانیم که جف مسائل مالی را با ما بسته و آی.یو.سی.ان ما را مسدود کرده و به دنبال رفع این محدودیتها هستیم تا حداقل ارتباط با آی.یو.سی.ان را بتوانیم برقرار کنیم؛ یک کمیته‌ای در معاونت تشکیل دادیم که در این مورد کار هدفمند و منظم انجام شود؛
• در حوزه شفافیت در همکاری، کسانی که من را می‌شناسند، می‌دانند که به هیچ وجه جدایی با تشکلها و ان.جی.اوها ندارم و اینجا هم به مسؤول دفتر گفتم محدودیتی در ملاقات‌ها وجود ندارد و واقعا اگر گره‌ای در دفاتر ما باشد، حتما حل میکنیم؛ چرا که نمی‌خواهیم کار داوطلبانه با مشکل مواجه شود؛ ولی واقعا تقاضا داریم که خود را در کنار ما ببینید؛ چه بخواهیم و چه نخواهیم، یک سری مشکلات وجود دارد که حساسیت‌ها را بالا برده است و محدودیتهای جاری کشور است؛ ولی با وجود این محدودیتها باید بتوانیم راه را باز کنیم که کارها هم انجام شود؛
• تمام موارد مطرح‌شده در این جلسه را یادداشت کرده‌ام و حتما بارها و بارها به آنها مراجعه خواهم کرد و اعتقاد دارم که پیشنهادهایی که از طرف شما مطرح می‌شود، می‌تواند کارساز باشد؛
• در حوزه آموزش، نکات بسیار خوبی گفته شد؛ اینکه درهای سازمان به روی همه باز باشد، واقعا حرف درستی است؛ مدیران دفاتر هم اینجا هستند و خواهش میکنم که به این نکته توجه و عمل کنند؛ در مورد نظارت بر طرحهای بزرگ، یک بخش از مشکل، زیرساخت قانونی است؛ مگر طرح‌هایی که مشمول ارزیابی هستند که در مورد ارزیابی‌ها، در جلسه هفته قبل، مقرر شد که جدی‌تر ورود پیدا کنیم؛ سرمایه‌های ژنتیکی کشور، به هیچ عنوان نباید فدای طرحهای توسعه‌ای شوند؛
• فریدونکنار، یک مسأله بسیار پیچیده است؛ اول از همه، یک عزم استانی میخواهیم و باید با دستگاههای دیگر مذاکره کنیم؛ واقعا دستگاه قضایی و نیروی انتظامی و اینها، به آن صورتی که لازم است، پای کار نیستند و به هیچ وجه از عهده محیط زیست برنمی‌آیند؛ کارهای خوبی قبلا در این زمینه شروع شده بود ولی ادامه پیدا نکرد؛
• در مورد طرح‌هایی که تشکلها می‌توانند در آن مشارکت داشته باشند، در ابلاغ اعتبارات استانی حتما تأکید خواهیم کرد؛ تشکلهایی که واقعا شرایطش را داشته باشند و پای کار هم باشند و از لحاظ قانونی بتوانیم وارد قرارداد با آنها بشویم، طبیعتا این کار را انجام خواهیم داد؛ در مورد پروپوزال‌های صندوق ملی، یک گیر قانونی داشتیم که نهایتا امکان ادامه حمایت از طرحهای تشکلها را نتوانستیم انجام دهیم؛
• در کمیته‌های تخصصی حوزه‌های مختلف در معاونت، حتما از تشکلها دعوت خواهیم کرد تا چنانچه قرار است طرحی اجرا شود، از ابتدا در جریان کار قرار بگیرند و از مشورت آنها بهره‌مند باشیم؛
• بنابراین تیتروار اگر بخواهم بگویم، در بحث قانون، در بحث افزایش مناطق حفاظت‌شده برای اینکه حداقل جلوی تخریب را بگیریم، در بحث مشارکتهای مردمی در مدیریت قرق‌های اختصاصی، در بحث برگشت درآمد و منتفع ساختن جوامع محلی از تنوع زیستی و کمک به حفاظت، در بحث نگاه علمی در فعالیتهای درون‌سازمانی، در بحث گونه‌های مهاجم، در بحث توجه به رده‌هایی که کمتر به آنها پرداخته شده است، در بحث ارتباط با تشکلها، در بحث ارائه گزارش‌های شفاف هزینه‌کرد درآمدها و مسائلی از این دست، حتما برنامه داریم و ورود خواهیم داشت؛
• من خواهشم این است که به ما کمک کنید؛ به هر حال گاهی خیلی از کارها زیر سؤال می‌رود؛ ما وظیفه داریم که مسائل را شفاف توضیح دهیم و طبیعی است که در برخی کارها هم خطاهایی داشته باشیم؛ ولی اینکه اصل صورت مسأله را زیر سؤال ببریم، کمکی به رفع مشکل نمی‌کند؛ من فقط خواهشم این است که وقتی اطلاعات شفاف ارائه شد، همانطور که مطالبه‌گری می‌کنید، اگر در ارزیابی شما، کاری درست انجام شده بود، این را هم با جامعه در میان بگذارید و آگاهی بدهید که ما هم بتوانیم کار را پیش ببریم؛ کمک شما، حداقل در جاهایی که فکر می‌کنید کاری درست انجام شده، واقعا می‌تواند به هم‌افزایی و پیشبرد اهداف منتهی شود؛
پس از پایان صحبتهای دکتر اکبری، در بخش جمع‌بندی و تصمیمات جلسه، دکتر موسوی، مدیرکل مشارکتهای مردمی و مسؤولیت‌های اجتماعی سازمان، به موارد ذیل اشاره کردند:
سید ابوالقاسم موسوی؛ مدیرکل مشارکتهای مردمی و مسؤولیت‌های اجتماعی سازمان:
• خیلی ممنونیم از همه عزیزانی که از تشکلهای مردم‌نهاد حضور دارند؛ تعداد قابل توجهی از دبیران شبکه‌های استانی حضور داشتند که خیلی تشکر میکنم و سپاسگزاریم از آقای دکتر اکبری و مدیران کل محترم که این جلسه را میزبانی کردند؛ مسائل خیلی خوبی مطرح شد؛ دوستان در تشکلها، ظرفیتهای بسیار خوبی دارند؛ شاید بتوان گفت که مسائلی را که امروزه با آنها مواجهیم، از بی‌توجهی به این ظرفیت مشارکتی تشکلها بوده است؛
• جلسه بعدی را سعی میکنیم بلافاصله تشکیل دهیم، با این ملاحظه که بر روی چند موضوع اختصاصی کار کنیم؛ دفاتر معاونت، موضوعات اساسی و اولویت‌دار خودشان را اعلام کنند و در مورد آنها، جلسات اختصاصی را شروع کنیم؛ اگر میخواهیم نتیجه بگیریم، یک سری برنامه‌های مشخص را با حضور تشکلها، مشخص کنیم و به بحث بگذاریم؛
• ما همگی به دنبال این هستیم که یک اتفاق مثبت در محیط بیفتد؛ دهها ساعت صحبت اگر به اتفاقی در محیط منجر نشود، چیزی جز اتلاف وقت نیست؛ مردم هم از اینکه بدون هیچ پیش‌زمینه‌ای، در حوزه آموزش به سراغشان برویم و حرف بزنیم، خسته‌اند؛ این حقیقتی است بالاخره، که با آن روبروییم؛ در واقع، دولت ابتدا باید بگوید چه کرده است؟ و بعد به سراغ مردم برویم؛ وگرنه کیفیت مورد نظر ما در حوزه آموزش و ترویج و مشارکت، محقق نخواهد شد؛
پس از پایان صحبتهای دکتر موسوی، آنچه در جمع‌بندی این جلسه مقرر شد، به شرح ذیل است:
تصمیمات و مصوبات:
• هر یک از دفاتر معاونت، دو یا سه موضوع اصلی حوزه فعالیت خود را که نیازمند مشارکت تشکل‌هاست مشخص نموده و اعلام نمایند تا جلسات موضوعی تخصصی، با حضور تشکلهای علاقمند به هر موضوع، با دفتر مربوطه برگزار شود؛
• معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان، کمیته‌ها و کارگروههای تخصصی و مشورتی خود را که امکان حضور و مشارکت تشکلها در آنها وجود دارد، اعلام نماید تا برای هر یک از آنها، تشکلهای تخصصی مردم‌نهاد معرفی شوند؛
• معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان، متن اولیه پیش‌نویس قانون حفاظت از تنوع زیستی را در اختیار شبکه قرار دهد تا با تشکلهای تخصصی به اشتراک گذاشته شود و نظرات تشکلها اخذ شود؛
• کمیته تخصصی مشارکت بین‌المللی در معاونت تشکیل شده و تشکلهای فعال و دارای سابقه فعالیت بین‌المللی در آن دعوت شوند؛
• جلسات تشکلهای مردم‌نهاد تخصصی با معاونت‌ها و دفاتر تخصصی سازمان، با برگزاری جلسه با معاونت محیط زیست انسانی و معاونت محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان ادامه پیدا کند؛
• با توجه به تأکید حاضران در جلسه و لزوم حمایت از فعالیتهای بین‌المللی و ظرفیت‌سازی در این زمینه، جلسه تشکلهای فعال در این حوزه، با مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان، در اولین فرصت برنامه‌ریزی و هماهنگ شود
• ساز و کار بهره‌مندی تشکلها از آمار و اطلاعات مربوط به تنوع زیستی، از سوی معاونت محیط زیست طبیعی اعلام شود و امکان دسترسی به اطلاعات روزآمد برای تشکلهای تخصصی فراهم شود
• فصل آموزش و ترویج مشارکت مردمی در حوزه محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی، در ابلاغ اعتبارات استانی مورد تأکید قرار گیرد
جلسه در ساعت 15 به پایان رسید؛
با تشکر و احترام دوباره
شورای هماهنگی شبکه تشکلهای مردم‌نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور
هفتم بهمن هزار و چهارصد
گزارش کامل نشست تخصصی تشکلهای مردم‌نهاد با معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان
